Castratie met pijnstilling en verdoving

Onderaan deze pagina vindt u de vragen en antwoorden die gesteld werden in de webinar en de overzichtsfiches van Belpork.

Aanleiding

Aanleiding van de webinar was de publicatie van een Koninklijk Besluit (KB) dat op 9 mei 2023 in het Staatsblad werd gepubliceerd. Dit KB stelt dat de verantwoordelijke voor het varkensbeslag (hierna varkenshouder genoemd) alleen zelf biggen van maximaal 7 dagen mag castreren als er een schriftelijk akkoord werd opgemaakt met de bedrijfsdierenarts én er zowel lokale verdoving als pijnstilling wordt toegepast. De bedrijfsdierenarts houdt direct toezicht op het uitvoeren van de castratie. Dergelijk KB treedt in werking vanaf 10 dagen na publicatie en is dus momenteel geldig..

Dat wil zeggen dat het op dit moment alleen wettelijk toegelaten is

• niet te castreren (bv. door intacte beren af te mesten of door immunovaccinatie toe te passen)
• de dierenarts zelf te laten verdoven en castreren (dit mag ook onder algemene verdoving en bij biggen van meer dan 7 dagen oud, pijnbestrijding is ook vereist)
• onder toezicht van de dierenarts te castreren, mits lokale verdoving én pijnbestrijding (op voorwaarde dat er een schriftelijk akkoord is opgemaakt en er geen verdovingsmiddel op het bedrijf wordt achtergelaten).

Bovenop de wettelijke bepalingen legt het BePork-lastenboek ook op dat de varkenshouder een theoretische en praktische opleiding volgt omtrent verdoofd castreren. Dit is bovendien ook een voorwaarde om de zeugenpremie te ontvangen die dankzij een projectsubsidie via Belpork aan zeugenhouders wordt toegekend.

Omdat varkenshouders in Denemarken ook lokaal verdoven, door een vrijwillig engagement van de sector, werd aan de Deense onderzoeker en varkenshouder gevraagd naar praktische tips en ervaringen.

Praktijkonderzoek in Denemarken

Hanne Maribo startte haar presentatie met het aanhalen van de reden voor castratie. Dat is uiteraard het voorkomen van berengeur, een onaangename geur die vrijkomt wanneer het vet wordt verhit en hoofdzakelijk bestaat uit de componenten skatol (geproduceerd in de dikke darm) en androstenon (geproduceerd in de teelbal). In Denemarken werd een grootschalig onderzoek naar de gevoeligheid voor berengeur uitgevoerd bij meer dan 2000 consumenten. Hieruit bleek dat 70% van de consumenten niet gevoelig zijn voor berengeur (zowel skatol als androstenon). 30% is wel gevoelig tot zeer gevoelig. Er is dus een zeker risico als vlees met berengeur op de markt wordt gebracht. Om dit te voorkomen zijn er verschillende opties: productie van intacte beren in combinatie met detectie van berengeur, castratie onder verdoving, immunocastratie en gebruik van gesext sperma. We gaan hier alleen in op (lokaal verdoofde) castratie.

Lokale verdoving is sinds 2002 wettelijk verplicht in Noorwegen en sinds 2016 ook in Zweden. In Denemarken is het vanaf 2019 een vrijwillig, maar bindend engagement van overheid, varkenshouders en dierenartsen. In Zwitserland wordt sinds 2010 volledig verdoofd met het gas isofluraan. Dit is ook het geval in Duitsland vanaf 2021. In Nederland wordt sinds 2014 volledig verdoofd met een CO₂-mengsel.

Introductie

Varkenshouders, vertegenwoordigd door de landbouworganisaties, waren zelf vragende partij om te kunnen verdoven om het dierenwelzijn te verbeteren. De dierenartsen hadden niet de intentie zelf te verdoven, maar stonden wel in voor de opleiding. Varkenshouders krijgen een levenslang certificaat als ze de opleiding van twee uur theorie op basis van foto’s en video’s hebben gevolgd en daarna een praktische training kregen, waarbij ze minimaal 10 biggen moesten verdoven.

Het gebruik van lokale verdoving wordt gecontroleerd door de aankoop van het verdovingsmiddel te vergelijken met het aantal zeugen, het materiaal in de stallen te evalueren, de varkenshouder te bevragen over de routines en door na te gaan of de varkenshouder het certificaat heeft.

Praktische toepassing

Extra tips van varkenshouders

• Tip 1: ga er snel mee aan de slag. Oefening baart kunst. Het kan even duren voor u de juiste routines hebt gevonden.
• Tip 2: als u toch nieuwe routines moet introduceren, maak er dan gebruik van om er met alle medewerkers over te discussiëren en alle routines te optimaliseren.
• Tip 3: gebruik een timer, bv. op uw mobiele telefoon, om zeker te zijn dat je de juiste timing respecteert. Dat wil zeggen: begin pas te castreren ten vroegste 5 minuten na het injecteren, en voor de maximumtijd verstreken is.
• Tip 4: hou uw werkhouding en werkhoogte in de gaten.
• Tip 5: observeer bij elkaar in welke hoek wordt geïnjecteerd en hoe schouders en armen gepositioneerd zijn. Corrigeer indien nodig.

Scepticisme en enthousiasme

Hanne Maribo stelde vast dat er bij de introductie veel negatieve reacties kwamen, maar ook enkele positieve. Het zou te moeilijk zijn, te veel extra tijd vergen en nieuwe problemen veroorzaken enz. Varkenshouders met positievere ervaringen erkenden dat het inderdaad in het begin extra tijd kost, maar dat na een tijdje de routines efficiënt worden en het castreren zelf minder tijd kost. Het is aangenaam dat de biggen onder verdoving minder schreeuwen. Een andere belangrijke vaststelling is dat na verdoofde castratie de biggen actiever zijn. Ze bewegen meer en gaan dus sneller terug zuigen in plaats van neer te liggen en indicaties van pijn te tonen. Je kan het effect dus vaak zien aan de biggen.

Praktijkgetuigenis

Niels Aagaard Jorgensen is een Deense varkenshouder met 1400 zeugen uit Sealand, die betrokken was bij een aantal proeven van Seges rond verdoving. Hij erkent dat het niet eenvoudig was in het begin, maar dat het vrij snel werkbaar werd. In het begin werkte hij zoals Hanne in haar voorbeeld beschreef: injecteren, andere biggen behandelen en terugkeren om op tijd te castreren. Er is telkens maar één persoon die de biggenbehandelingen uitvoert en nu verkiest hij om toom per toom te werken. Het ging natuurlijk sneller zonder verdoving omdat er geen wachttijd is. Hij beaamt wel de voordelen die Hanne beschreef: de biggen schreeuwen nog tijdens het injecteren, maar niet meer tijdens het castreren zelf. Ze zijn kalm en na het castreren zijn ze juist actiever. Na castratie zonder verdoving blijven ze meer liggen in het nest onder de warmte, zonder te gaan zuigen bij de zeug. Dat is volgens Niels zelfs het grootste voordeel van de verdoving. Vroeger haalde hij op zijn bedrijf zes tot acht tomen per uur, afhankelijk van de ervaring van wie de castratie uitvoerde. Nu halen ze vier tot zes tomen per uur. Er worden bijna geen fouten of problemen bij het castreren meer vastgesteld. In het begin werd een dosis van 0,5 ml toegediend, maar dat is teruggebracht naar 0,3 ml. 0,5 ml is volgens Niels iets te veel vloeistof in de teelbal en 0,3 ml werkt even goed. Dat betekent 6 à 7 cent per big aan productkosten. De pijnstiller (Metacam 5 mg) kost bijkomend ongeveer 5 cent per big. Niels vindt dit redelijke kosten. De extra arbeidstijd vertegenwoordigt echter de grootste meerkost.

Conclusie

Sinds mei 2023 is castreren zonder verdoving niet meer toegelaten in België. Om zelf te mogen verdoven moet u een overeenkomst met uw bedrijfsdierenarts afsluiten. Uw bedrijfsdierenarts geeft het verdovingsmiddel en houdt toezicht op de procedure. Als u BePork-gecertificeerd bent, moet u bovendien een theoretische en praktische opleiding volgen. De eerste wordt door Belpork georganiseerd, de tweede door uw bedrijfsdierenarts. Zoek naar routines die op uw bedrijf passen en tracht de voordelen die verdoving met zich kan meebrengen - mits u ze correct toepast - te valoriseren.

Suzy Van Gansbeke (Agentschap Landbouw en Zeevisserij) en Sarah De Smet (Varkensloket)

Vragen en antwoorden

V: Mag men in Denemarken het verdovingsmiddel in voorraad hebben op het varkensbedrijf, en indien ja, zijn daar geen risico’s aan verbonden?

A: Het is toegelaten, maar u moet er correct mee omgaan. Het is verplicht om alle medicatie achter slot en grendel te  bewaren. Het risico is volgens ons niet groter dan bij het bewaren van vaccins of antibiotica.

V: Wat is de relatie tussen vocalisatie en pijn- of stresservaring?

A: Het is de gemakkelijkst meetbare maar ook nog relevante indicator voor pijn. Alternatieve indicatoren zoals cortisol in bloed of speeksel zijn veel moeilijker te meten en te interpreteren.

V: Wat is het effect van de verdoving  op de andere ingrepen zoals staartcouperen, oormerken, … en als er een effect is, moeten we dan ook de zeugjes niet verdoven?

A: Het gaat om lokale verdoving, dus er is geen effect op andere ingrepen. Daarvoor zou algemene verdoving vereist zijn, maar daar zijn ook nadelen aan verbonden, bv.  extra kans op complicaties plus negatieve milieueffecten.

V: Hoeveel bedragen de extra kosten om een beertje te castreren?

A: Het verschil tussen castreren en niet castreren (inclusief minder uitval, arbeid, én middelen) bedraagt ongeveer 1 euro per beertje, dus alles inbegrepen. De kosten voor het verdovend middel zelf bedragen 6 cent per beerbig.

V: Ontvangen de Deense varkenshouders die verdoven hiervoor een bonus?

A: Nee, het is een voorwaarde om gecastreerde beertjes te mogen leveren. Beschouw het als een” licence to produce”. De eis om te verdoven was trouwens ook de wens van de varkenshouders zelf, het was geen top-down-beslissing.

V: Hoe lang duurt het ongeveer vooraleer een aangepaste en efficiënte routine is opgebouwd?

A: Het is niet zo omslachtig. Het is vooral van belang een routine te ontwikkelen in functie van de bedrijfsomstandigheden. Als er verschillende uitvoerders zijn is het wel van belang een vaste werkwijze te hebben. Na een week hebt u al een zekere routine opgebouwd.

V: Is er een externe audit die nagaat de eis tot verdoven nageleefd wordt?

A: Ja, het lastenboek wordt door een onafhankelijke controle instantie gecontroleerd.

V: Vormt het verdoven geen extra risico qua bioveiligheid? Wat bij een PRRS-uitbraak?

A: Als er snel na het verdoven wordt gecastreerd zijn er wellicht geen extra risico’s. Het verdoven heeft geen invloed op PRRS-preventie en -maatregelen. Contact tussen tomen moet zoveel mogelijk worden vermeden. Hygiëne bij het gebruik van naalden en scalpels is uiteraard zeer belangrijk, bv. door tussen tomen consequent te wisselen.

V: Hoe reageren de biggen op het verdoven? Zijn er biggen die een slechte reactie vertonen, zoals bij een vaccin kan gebeuren?

A: We hebben geen weet van allergische reacties. Houd er wel rekening mee dat bij het castreren zelf het dier anders bloedt als gevolg van de verdoving. Het verdovingsmiddel beïnvloedt de bloedstroom, waardoor het bij het snijden lijkt alsof het dier meer bloedt. In het begin schrikken varkenshouders daarvan en vrezen ze dat de biggen zullen doodbloeden. Het is echter een kwestie van verdunnen.

V: Er is dus een injectie per teelbal?

A: Ja, je moet dus per beertje twee keer injecteren met verdoving.

V: is er controle op de verbruikte hoeveelheid verdovingsmiddel?

A: Dat wordt inderdaad berekend op basis van het aantal zeugen.

V: Waarom is de hoek bij het injecteren zo belangrijk, als het middel zich toch verplaatst naar de zaadstreng?

A: Oorspronkelijk gingen we er inderdaad van uit dat je bij het injecteren moest proberen de zaadstreng te bereiken, maar recenter onderzoek toonde aan dat injecteren in de teelbal en een druppel op de huid volstaan. Toch blijft de hoek belangrijk om zoveel mogelijk in het dikste deel van de teelbal te kunnen injecteren. We adviseren ook om de teelbal bij het injecteren tussen twee vingers te houden. Op die manier voel je het als de teelbal te hard wordt en kun je stoppen met vloeistof  injecteren, ook als de aanbevolen dosis (0,5 ml) nog niet zou zijn toegediend. 0,5 ml moet als maximale aanbevolen dosis worden beschouwd, per teelbal.

V: Welke naaldgrootte gebruik je best?

A: Dat zijn zeer dunne naalden: 0,5 maal 16 mm (25G).

V: Wat zijn de ervaringen met het gebruik van behandelkarren?

A: Er zijn verschillende soorten karren. In de video zie je een voorbeeld. We hebben ze wel aangepast: ze is nu instelbaar qua hoogte, dat is gemakkelijker voor de kleinere medewerkers. Het kan dus nodig zijn uw materiaal aan te passen aan de praktijk van het verdoven.

V: Is er uitval van biggen als gevolg van het verdoven?

A: Nee, het omgekeerde is eerder het geval. Ze liggen namelijk sneller terug aan de uier en zijn actiever. Het risico op doodliggen is lager. Biggen zijn kalmer bij het verdoven waardoor hygiënevoorzorgen ook gemakkelijker te nemen zijn.

V: Zijn er problemen met rectale prolaps/liesbreuken/navelbreuken?

A: Nee, niet meer dan anders.

V: Welke ontsmettingsmiddelen worden gebruikt voor naalden en scalpels?

A: Dat is de gebruikelijke ontsmettingsalcohol.

V: Wordt de huid (voor het castreren) of de snede (na het castreren) ontsmet met jodium?

A: Ja, voor het castreren.

V: Worden de teelballen afgevoerd als medisch afval?

A: Ze worden verzameld en afgevoerd samen met de dode dieren.

V: Waarom kiezen voor castreren i.p.v. immunocastreren? Wat zijn de voordelen op het vlak van dierenwelzijn?

A: Immunocastreren is ook een oplossing, maar voorlopig hebben de Deense slachthuizen daar onvoldoende afzet voor. Het wordt dus voorlopig niet toegepast in Denemarken.          

Overzichtsfiches Belpork

• Materiaal
• Hygiëne en veiligheid
• Medicatie
• Techniek
• Werkorganisatie