Welke wisselwerking bestaat er tussen landbouw en de natuurlijke omgeving en hoe kan deze interactie leiden tot voordelen voor de landbouw:
- Landbouw als belangrijk tandwiel van een complex raderwerk
- Een duurzaam voedselproductiesysteem veronderstelt evenwichtige interacties met andere ESD
- Zorgt u voor gezonde ecosysteemdiensten? Dan zorgen ecosysteemdiensten ook voor u!
- Hoe kan u bijdragen aan gezonde ecosysteemdiensten?
- Nuttige linken
Landbouw als belangrijk tandwiel van een complex raderwerk
Met ecosysteemdiensten (ESD) wordt verwezen naar alle goederen en diensten die ecosystemen aan de samenleving leveren zoals bescherming tegen overstromingen en droogte, bestuiving door wilde insecten, plaagbestrijding, waterzuivering, klimaatregulering, voedsel, drinkwater, hout, … Ondanks onze sterk verstedelijkte en geïndustrialiseerde maatschappij blijven we afhankelijk van deze goederen en diensten.
Ecosysteemdiensten worden traditioneel onderverdeeld in 3 grote categorieën:
- Producerende diensten: producten die de mens verkrijgt uit ecosystemen zoals voedsel, drinkwater en hout.
- Regulerende diensten: voordelen die de mens verkrijgt zoals waterzuivering, de regulatie van het klimaat of bestuiving.
- Culturele diensten: diensten die zorgen voor recreatie, ontspanning, cognitieve ontwikkeling, inspiratie en spiritualiteit.
Landbouw (voedselvoorziening) wordt vaak enkel aangeduid als een producerende dienst, maar deze sector kan evenzeer culturele diensten leveren door de schaarse open ruimte op een aantrekkelijke manier in te richten en te beheren. Het huidige Vlaamse open landschap is vaak kenmerkend voor een bepaalde regio, maar is ook meestal het resultaat van steeds evoluerende landbouwpraktijken en -technieken die de omgeving mee hebben vormgegeven in de loop der eeuwen.
“In ons modern landschap hebben grote, oude bomen meer dan ooit een belangrijke functie voor biodiversiteit”
Jan Willems, melkveehouder uit Kasterlee
(uit de brochure ‘Landbouw en natuur, hand in hand')
En waarom kan landbouw ook niet bijdragen aan regulerende diensten? Met een gezonde landbouwbodem kan de sector tenslotte klimaatverandering helpen voorkomen (klimaatmitigatie), werken aan klimaatrobuuste ecosysteemdiensten en de waterkwaliteit verbeteren. Denk maar aan maatregelen rond koolstofopbouw, buffering of infiltratie van water en erosiebeperking!
Een duurzaam voedselproductiesysteem veronderstelt evenwichtige interacties met andere ESD
Onderstaande figuur uit het Natuurrapport 2014 toont duidelijk aan dat landbouw niet gezien kan worden als een eiland te midden van onze natuurlijke omgeving. Meer nog, landbouw is sterk afhankelijk van goed functionerende ESD en tegelijkertijd heeft ze een belangrijke impact op de werking van andere ESD. Dat komt onder meer doordat ze heel wat ruimte inneemt: bijna de helft van de oppervlakte in Vlaanderen is immers in gebruik door professionele land- en tuinbouw.
Voorbeelden van hoe landbouw een positieve bijdrage levert aan belangrijke ecosysteemdiensten zijn:
- De toediening van nutriënten zorgt ervoor dat gewassen en planten sneller gaan groeien. Dit heeft een positieve impact op de productie van voedsel en hout, en de opslag van koolstof in biomassa.
- Opslag van koolstof in de bodem bevordert klimaatregulatie, verhoogt de bodembiodiversiteit en het waterbergend vermogen, en draagt bij tot het verminderen van erosie.
- Behoud en beheer van het open landschap en hoevetoerisme stimuleren recreatie.
- Door de bijdrage van landbouw aan de open ruimte en een gezonde bodem verhoogt het de waterinfiltratie in de bodem (geen verharding).
- …
Landbouw kan ook een negatieve impact op ecosysteemdiensten hebben, voorbeelden zijn:
- Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, schaalvergroting en de achteruitgang van gewasdiversificatie hebben een negatieve impact op de omvang van de insectenpopulatie en bestuiving. Door bijvoorbeeld de afspoeling van gewasbeschermingsmiddelen wordt de waterkwaliteit aangetast. Opstapeling van chemische producten in de voedselketen heeft dan weer gevolgen voor de gezondheid van mens en dier.
- Bodemvruchtbaarheid wordt bedreigd door verdichting, verslemping, bodemerosie en een vermindering van het organische stofgehalte.
- Een teveel aan nutriënten kan landbouwteelten gevoeliger maken voor plagen en ziektes, en zorgt ook voor eutrofiering van grond- en oppervlaktewater.
- Te veel stikstof leidt tot verzuring in natuurgebieden waardoor bijvoorbeeld planten minder goed groeien, en heides en gezonde bossen aangetast worden.
- …
Zorgt u voor gezonde ecosysteemdiensten? Dan zorgen ecosysteemdiensten ook voor u!
“Het is een systeem van geven en nemen”
Josse Peeters, akkerbouwer uit Huldenberg
(uit de brochure ‘Landbouw en natuur, hand in hand')
Door in te zetten op duurzame technologie en ecologische ontwikkeling kan de landbouw haar impact op de andere ecosysteemdiensten verbeteren, bijvoorbeeld door externe inputs te verminderen terwijl de productie op peil blijft of zelfs stijgt. Via precisielandbouwtechnieken is dit mogelijk: die zorgen ervoor dat externe inputs zo efficiënt mogelijk worden gebruikt. Nutriënten en gewasbescherming worden daarbij op het juiste moment en de juiste locatie aan het gewas toegediend. Agro-ecologische praktijken zijn een andere optie: zij streven ernaar de input te verminderen door natuurlijke ecosysteemprocessen te gebruiken. Volgende voorbeelden van functionele agrobiodiversiteit (FAB) tonen aan hoe landbouw de ecosysteemdiensten mee kan helpen verbeteren via een aantal ecologische ingrepen, ze tonen ook hoe de landbouw er zelf voordeel uit kan halen:
- Landbouw, bodem en klimaat: klimaatverandering heeft nu al een enorme impact op landbouw. Denk maar aan het toenemend aantal droge en hete zomers of aan de intense stortbuien die oogsten vernielen en vruchtbare grond wegspoelen. Door aan de bodemkwaliteit te werken kunnen landbouwers hun gronden weerbaarder maken voor deze extreme weersfenomenen. Een gezonde bodem bevat veel organisch materiaal. Dit organisch stofgehalte zorgt op zijn beurt voor een verhoogde koolstofopname van de bodem, een vermindering van de hoeveelheid broeikasgassen en een betere waterhuishouding van de bodem. Daardoor verminderen wateroverlast en erosie en blijft water langer in de bodem beschikbaar voor de teelt bij (langdurige) droogte.
- Landbouw en biodiversiteit: de aandacht van de maatschappij voor biodiversiteit is de laatste jaren sterk toegenomen. Steeds meer wordt verwacht dat de open ruimte op een biodiverse manier wordt ingericht. Biodiverse landbouwhabitats herbergen heel wat bedreigde en unieke soorten. Door slim om te gaan met maatregelen die het landbouwlandschap biodiverser maken, kan de landbouw er ook van profiteren. Gepaste bloemenranden en –stroken trekken bijvoorbeeld veel insecten aan die zorgen voor een verhoogde bestuiving en plaagsoorten als prooi hebben. Van een win-win situatie gesproken!
- Landbouw en water: een goede waterkwaliteit is van cruciaal belang voor mens, plant en dier. De manier waarop aan landbouw gedaan wordt is bepalend voor de waterkwaliteit. Door o.a. dierlijke mest slim te gebruiken, en minder kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen, kan u als landbouwer bijdragen aan een betere waterkwaliteit.
Hoe kan u bijdragen aan gezonde ecosysteemdiensten?
We moeten inzetten op maatregelen tegen de klimaatverandering”
Jens Mouton, biolandbouwer uit Ichtegem
(uit de brochure ‘Landbouw en natuur, hand in hand')
Meer dan ooit is het belangrijk om duurzaam om te gaan met ecosysteemdiensten. Het is noodzakelijk om de landbouwsector klimaatrobuust te maken en aandacht te hebben voor biodiversiteitsverlies. Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) biedt een heel aantal kapstokken om aan de slag te gaan met ecosysteemdiensten.
Benieuwd? Bekijk dan zeker eens de ecoregelingen en de agromilieuklimaatmaatregelen!
Nuttige linken
- Ecosysteemdiensten | Departement Omgeving
- Praktijkgids landbouw en natuur
- Ga naar landbouwcijfers.vlaanderen.be en gebruik de kernwoorden ‘ecosysteemdiensten’ of ‘agrobiodiversiteit’ in de zoekmotor
- Ecosysteemdiensten | Plattelandsklassen - Altijd iets te beleven
- Inspirerende brochure ‘Landbouw en natuur, hand in hand' | Vlaams Ruraal Netwerk