Toetreding Oekraïne tot EU zou grote impact hebben op Europees landbouwbudget

Negen kandidaat-lidstaten willen toetreden tot de Europese Unie: Oekraïne, Georgië, Moldavië, Servië, Bosnië-Herzegovina, Montenegro, Noord-Macedonië en Albanië. Een nieuw rapport onderzocht de mogelijke implicaties voor het EU-landbouwbudget. Het landbouwbudget vertegenwoordigt namelijk een aanzienlijk aandeel van het totale EU-budget, en het belang van landbouw in de kandidaat-lidstaten is groot. 

Vooral Oekraïne steekt erboven uit. Het land heeft, inclusief de bezette gebieden in Oost- en Zuid-Oekraïne en de Krim, een landbouwareaal van 41,3 miljoen ha. Dat is duidelijk meer dan Frankrijk, dat nu met 28,9 miljoen ha binnen de EU-27 het grootste landbouwareaal heeft. De overige kandidaat-lidstaten klokken samen af op 13,1 miljoen ha. Akkerbouw maakt 80% van het Oekraïense landbouwareaal uit. Oekraïne heeft een aantal zeer grote landbouwbedrijven of agroholdings. 2% van de landbouwbedrijven heeft er meer dan 5.000 hectare en vertegenwoordigt daarmee 25% van het areaal.

Voor producten als maïs, tarwe, koolzaad, zonnebloemen en zonnebloemolie behoort Oekraïne tot de grootste exporteurs van de wereld. De EU heeft een handelstekort van -10,3 miljard euro met Oekraïne. Het vrijhandelsakkoord van 2014 vergemakkelijkte de handel tussen EU en Oekraïne. Na de inval van Rusland in 2022 verleende de EU Oekraïne een heffingsvrije en quotavrije toegang tot de EU-markt en er kwamen solidariteitscorridors om Oekraïens graan en andere landbouwgoederen te helpen hun bestemming te bereiken. Oekraïne blijft wel moeite hebben om aan alle voedselveiligheids-, veterinaire en fytosanitaire eisen van de EU te voldoen. De oorlog heeft ook een grote impact op de landbouwproductie. 

Als het landbouwbudget gelijk zou blijven na de toetreding van de nieuw kandidaat-lidstaten, zou dat ten koste gaan van de huidige EU-lidstaten. In de uitgangssituatie bedraagt het landbouwbudget van de EU-27 in 2027 51,1 miljard euro, waarvan 38,7 miljard rechtstreekse betalingen en 12,5 miljard plattelandsontwikkeling. Als de EU enkel met Oekraïne uitbreidt, is er een totaal verlies voor de huidige lidstaten van -17,5% naar 42,2 miljard euro. Oekraïne krijgt 9,0 miljard euro, waarvan 6,4 miljard rechtstreekse betalingen en 2,5 miljard euro plattelandsontwikkeling. Als de  EU uitbreidt met negen kandidaat-lidstaten, loopt het verlies voor de EU op tot -21,8% naar 40,0 miljard euro. Oekraïne ontvangt in dat scenario 8,4 miljard euro en de acht andere kandidaten 2,7 miljard euro. 

Als het landbouwbudget zou verhogen met wat nodig is voor Oekraïne en de andere kandidaten rekening houdend met de regels die vandaag gelden, zijn er hogere bijdragen van de lidstaten aan het EU-budget nodig. Als enkel Oekraïne toetreedt, zou het landbouwbudget moeten verhogen met 11,3 miljard tot 62,4 miljard euro (+22,0%). Als de negen landen toetreden komt er 14,9 miljard euro bij tot 66,1 miljard (+29,2%). Het bedrag dat Oekraïne en de andere kandidaten ontvangen, ligt hoger dan als het landbouwbudget gelijk zou blijven. 

De bedragen voor Oekraïne en de andere acht kandidaten zijn een eerste inschatting. Het is een statische analyse die geen rekening houdt met de dynamiek van hervorming van het landbouwbeleid ter voorbereiding van de uitbreiding en de uitkomst van de onderhandelingen van een toetredingsproces. Bij toetreding kunnen transitieperiodes van toepassing zijn en rechtstreekse betalingen voor de zeer grote bedrijven in Oekraïne kunnen afgetopt worden. In het geval van Oekraïne is er eveneens geen rekening gehouden met de oorlog die aanhoudt. Voor de naoorlogse wederopbouw van Oekraïne zal de EU ook begrotingsmiddelen moeten reserveren.

Het rapport is beschikbaar op www.vlaanderen.be/landbouwcijfers.