Biociden: Waarmee moet ik rekening houden als landbouwer?

Wat zijn biociden en welk soort producten zitten vervat onder de reglementering?

De hele reglementering rond biociden en het gebruik ervan roept bij landbouwers heel wat vragen op. De Europese verordening bepaalt dat biociden alle stoffen of mengsels zijn die uit één of meer werkzame stoffen bestaan en die bedoeld zijn om schadelijke organismen onschadelijk te maken die niet in gewassen voorkomen. Dit kan door de schadelijke organismen te vernietigen, af te schrikken of de schadelijke effecten ervan te voorkomen op een niet-fysieke of mechanische wijze. De verordening stelt ook dat stoffen die in eerste instantie niet vallen onder deze reglementering, toch als biociden beschouwd worden wanneer ze ingezet worden voor dezelfde doeleinden. Dus alle behandelingen met een biocidale werking als primair doel, worden beschouwd als biociden en vallen bijgevolg onder de reglementering.

Wat zijn de toepassingsgebieden en hoe herkent u biociden?

Biociden hebben zeer uiteenlopende toepassingen. Zo worden alle middelen die gebruikt worden voor desinfectie, conservering en plaagbestrijding, als biociden beschouwd. Dit breed toepassingsgebied maakt het voor de gebruiker niet altijd gemakkelijk om ze te herkennen. Alle producten die als biociden op de markt gebracht worden, moeten voorzien zijn van een vermelding dat het om een biocide gaat. Op onderstaande figuur zijn alle verplichte gegevens aangeduid die op het etiket moeten staan. Voor België moet dit etiket zowel in het Nederlands als in het Frans beschikbaar zijn op de verpakking. Het geeft nuttige informatie over het soort chemicaliën dat het product bevat, welke gevaren aan het product verbonden zijn en hoe het product veilig gebruikt kan worden.

Bron: FOD Volksgezondheid. Onderaan deze pagina vindt u de tekstuele versie bij deze afbeelding.

Welke biociden mogen we gebruiken en voor welke toepassingsgebieden?

Er mogen geen biociden op de markt gebracht en gebruikt worden zonder voorafgaande toelating. Alle toelatingen worden door de federale minister bevoegd voor leefmilieu afgeleverd via een toelatingsakte. De akte is het officieel document dat de voorwaarden bepaalt om een biocide in de handel te brengen . Zo wordt in de akte onder meer een uniek toelatingsnummer toegekend. Ook geeft de akte uitsluitsel of het gaat over een product uit het vrije of gesloten circuit. Alle toegelaten biocides zijn digitaal en up-to-date raadpleegbaar in de lijst van toegelaten biociden - Biocide op www.biocide.be.

Het gebruik van biociden in de landbouw

Uit een recente studie blijkt dat in de landbouw een achttal types van biociden worden gebruikt. Het gaat hier over zeer uiteenlopende toepassingen:

• ontsmettingsmiddelen voor menselijke hygiëne:
  • producten zoals zeep of gels voor de ontsmetting van de handen;
• ontsmettingsmiddelen voor privaat, publiek of ander gebruik:
  • Producten voor ontsmetting van oppervlakten en materialen die niet in direct contact komen met voedingsmiddelen of met dieren;
• ontsmettingsmiddel voor dierlijk gebruik:
  • ontsmetting van dierverblijven;
  • ontsmetting van dierenvervoersmiddelen;
  • ontsmetting van materiaal voor het houden van dieren;
  • voetbaden voor de bezoekers;
  • voetbaden voor dieren;
  • ontsmetting van doeken om de spenen schoon te maken;
  • tepeldipmiddelen en tepelsprays (vóór het melken);
• ontsmettingsmiddelen voor oppervlakken en materialen die in contact komen met voedingsmiddelen:
  • ontsmetting van melkapparatuur;
  • ontsmetting van apparatuur voor drinkwater voor dieren;
  • ontsmetting van de oppervlakten waar voedsel wordt bereid, behandeld, opgeslagen, vervoerd ...;
• bescherming van hout;
• producten voor bescherming van metselwerk;
• rodenticide:
  • bestrijding van knaagdieren;
• insecticiden:
  • lokaas of vloeibare insecticide;
  • insecticide tegen larven gevonden in de mest.

Borderlines: de grijze zone tussen biociden- en andere wetgeving

De biocidenwetgeving sluit vaak nauw aan bij de wetgeving over:

• medische hulpmiddelen;
• (dier)geneesmiddelen;
• gewasbeschermingsmiddelen;
• detergenten en andere reinigingsmiddelen;
• cosmetica.

Het statuut van dergelijke producten wordt geval per geval bekeken. Welke wetgeving er van toepassing is, wordt bepaald op basis van alle productkenmerken en het beoogde gebruiksdoel/claim. Bij twijfel kunt u contact nemen met de helpdesk op www.helpdeskbiocides.be.

Categorieën van gebruikers en de circuits

Biociden kunnen erkend zijn voor het vrije of het gesloten circuit. De indeling in vrij of gesloten circuit wordt bepaald door de gebruiksbestemming en de risico’s voor de gebruiker. Bepaalde biociden kunnen onder strikte voorwaarden bestemd zijn voor beide circuits. De toelatingsakte specificeert de gebruiker en vermeldt de na te leven voorwaarden.

De biociden waaraan minder risico’s verbonden zijn en waarvoor het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen niet vereist is, worden ingedeeld in het vrij circuit. Deze producten mogen gebruikt worden door particulieren.

De biociden die echter een groot risico vormen en dus te gevaarlijk zijn voor het grote publiek, worden ingedeeld in het gesloten circuit. Voorbeelden van grote risico’s zijn classificaties als zeer giftig, kankerverwekkend of mutageen. Ook als het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen vereist is, worden de producten in het gesloten circuit ingedeeld. Deze producten zijn enkel bestemd voor professioneel gebruik en de gebruikers moeten zich hiervoor registreren bij de FOD Volksgezondheid.

Verplichtingen als landbouwer bij aankoop en gebruik van biociden

Algemene verplichtingen

1. Als landbouwer zorgt u ervoor dat u op de hoogte bent van de verplichtingen die voortvloeien uit de toelatingsakte. Gebruik dus enkel toegelaten biociden en gebruik ze enkel bij toepassingen waarvoor ze erkend zijn. De toegelaten biociden en hun toepassingsgebied zijn digitaal raadpleegbaar www.biocide.be.  

2. Biociden moeten opgeslagen worden in een afsluitbare ruimte die hiervoor bestemd is of in een daarvoor geschikte kast. Zorg voor een goede staat van onderhoud en netheid. Bewaar biociden altijd vorstvrij in de oorspronkelijke verpakking. In de kast/ruimte mogen andere producten worden opgeslagen op voorwaarde dat deze producten aan de volgende voorschriften voldoen:

   • niet bestemd zijn voor menselijke of dierlijke voeding en geen geneesmiddelen

   • geen brand- of ontploffingsgevaar inhouden

   • afzonderlijk opgeslagen zijn, op verschillende rekken en zodanig dat elk risico van direct contact met andere middelen wordt vermeden.

   • Dit wil zeggen dat biociden mits het respecteren van de hierboven beschreven voorwaarden in het fytolokaal bewaard mogen worden.

3. U bent verplicht om een lijst bij te houden van biociden die aanwezig zijn op uw bedrijf en het gebruik ervan moet ten laatste 7 dagen na de uitvoering geregistreerd worden. Ook wanneer de behandelingen door derden worden uitgevoerd gelden deze vereisten. Hierbij moeten onderstaande gegevens geregistreerd worden:

   • gebruikte biocide (volledige handelsbenaming)

   • concentratie en gebruikte hoeveelheid

   • datum behandeling

   • het type van de behandelde uitrusting (machines, palletkisten, andere recipiënten, opslageenheid, voertuigen, infrastructuur)

Verplichtingen bij gebruik van biociden uit het gesloten circuit

• gebruikers van biociden uit het gesloten circuit moeten zich bijkomend registreren als gebruiker bij de FOD Volksgezondheid

Deze verplichtingen vloeien voort uit de Europese verordening (nr. 825/2004) inzake levensmiddelenhygiëne en zijn als gevolg hiervan opgenomen in verschillende lastenboeken en sectorgidsen zoals Vegaplan. Deze verplichtingen maken ook deel uit van de conditionaliteit binnen het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB).

Het etiket vermeldt verplicht en op leesbare en onuitwisbare manier de volgende gegevens:

• de naam van het biocide;
• de persoonlijke gegevens van de toelatingshouder;
• de identiteit van elke werkzame stof en de concentratie ervan in metrieke eenheden (bijvoorbeeld: Permethrine, 2,2 g/l);
• het toelatings- of kennisgevingsnummer (XXXXB of BE20XX-XXXX of NOTIFXXX of XX//IP) = toegelaten in België;
• de gebruikerscategorieën (groot publiek, professionelen) waarvoor het biocide bestemd is ;
• de gevarenpictogrammen, de gevarenaanduidingen (H-zinnen), de veiligheidsaanbevelingen (P-zinnen) en de waarschuwingszinnen (gevaar of opgelet);
• eventuele nanomaterialen die aanwezig zijn in het product en de eventuele risico’s die daaraan zijn verbonden, alsook de term « nano » tussen haakjes achter elke vermelding van nanomaterialen;
• de toepassingen waarvoor het biocide is toegelaten;
• de zin «Voor gebruik de bijgevoegde gebruiksaanwijzing lezen» en, indien van toepassing, de waarschuwingen voor kwetsbare groepen, indien bij het product een bijsluiter wordt meegeleverd;
• Aanwijzingen voor het verlenen van eerste hulp, met vermelding van het telefoonnummer van het Antigifcentrum.
• Als de biocide micro-organismen bevat, de etiketteringsvoorschriften van de EU inzake de bescherming van werknemers tegen de risico’s bij blootstelling aan biologische agentia op het werk (Richtlijn 2000/54/CE)

Voor onderstaande vermelde punten, mag de informatie, indien de afmetingen of de functie van het product dit vereisen, vermeld worden op de verpakking of op een bij de verpakking horende bijsluiter:

• het type formulering/preparaat (vloeibaar, korrels, poeder, …);
• de gebruiksinstructies, de toepassingsfrequentie en de dosering, uitgedrukt in metrieke eenheden op een voor de gebruiker begrijpelijke wijze, voor elk in de toelating vermeld gebruik;
• aanwijzingen in verband met de mogelijke ongewenste, directe of indirecte bijwerkingen en de aanwijzingen voor het verlenen van eerste hulp;
• instructies voor een veilige verwijdering van het biocide en zijn verpakking, zo nodig met een verbod op hergebruik van de verpakking;
• het lotnummer of de lotaanduiding van het preparaat en de vervaldatum onder normale opslagomstandigheden;
• waar van toepassing, de tijd die verstrijkt voordat de biocidewerking optreedt, de in acht te nemen periode tussen twee opeenvolgende behandelingen met het biocide of tussen een behandeling en het eerstvolgende gebruik van het behandelde product of de eerstvolgende betreding door mens of dier van de ruimte waar het biocide is gebruikt, met inbegrip van bijzonderheden betreffende decontaminatiemiddelen en -maatregelen, en hoelang de behandelde ruimten moeten worden geventileerd; aanwijzingen in verband met een correcte reiniging van het materiaal; aanwijzingen in verband met de voorzorgsmaatregelen die moeten genomen worden tijdens het gebruik en het transport;
• indien van toepassing, informatie over specifieke gevaren voor het milieu, in het bijzonder in verband met de bescherming van niet-doelorganismen en het vermijden van waterverontreiniging;

Meer info voor producenten, verkopers en professionele gebruikers van biociden vindt u ook op Biocide van FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu.