Ontsmetten van recirculatiewater

Waarom is ontsmetten van recirculatiewater bij hergebruik belangrijk?

Om een massale verspreiding van ziekteverwekkers op het tuinbouwbedrijf te voorkomen is het aanbevolen om, behalve het preventief toepassen van een algemene goede bedrijfshygiëne, het recirculatiewater te ontsmetten. Een besmetting gebeurt op allerlei manieren, bijvoorbeeld via besmet regen- of oppervlaktewater of via geïnfecteerd plantenmateriaal. In vergelijking met een open teeltsysteem bestaat bij recirculatie van het voedingswater een verhoogde kans op de verspreiding van ziekteverwekkende micro-organismen.

Voornamelijk wortelziekten geven problemen in de substraatteelt, in het bijzonder ziekten veroorzaakt door Pythium of Phytophthora spp. Deze micro-organismen produceren zwemsporen die zeer goed aangepast zijn voor verspreiding in het water in een gesloten teeltsysteem. Ook andere schimmels die geen zwemsporen vormen, zoals Fusarium, en bacteriën, virussen en nematoden kunnen zich bij hergebruik van het drainwater verspreiden over het bedrijf.

Welke ontsmettingssystemen kunnen gebruikt worden?

De keuze voor een ontsmettingssysteem wordt bepaald door de benodigde capaciteit, de kostprijs en de beschikbare ruimte. In de praktijk wordt meestal gekozen voor uv-ontsmetting, langzame zandfiltratie of verhitting.

UV-ontsmetting

Werking

Bij uv-ontsmetting worden pathogenen afgedood door uv-bestraling. UV-stralen hebben een golflengte van 100 tot 400 nm. De uv-C-stralen, met een golflengte tussen 200 en 280 nm, hebben een kiemdodende werking. Zij beschadigen de DNA-structuur van de micro-organismen zodat de cellen afsterven of minstens hun functie verliezen. DNA wordt het meest efficiënt afgebroken bij een golflengte van 265 nm.

Voordelen

  • minder volumineus dan een langzame zandfilter;
  • volledige ontsmetting mogelijk: bacteriën, schimmels, nematoden en virussen worden uitgeschakeld met een uv-C-dosis van 250 mJ/cm²;
  • werking is controleerbaar.

Nadelen

  • hoge kostprijs van de installatie;
  • hoge energiekosten;
  • transmissie is belangrijk;
  • afbraak van ijzerchelaten.

Langzame zandfiltratie

Langzame zandfiltratie is één van de oudste waterzuiveringsmethoden en een goedkope manier om water te ontsmetten.

Werking

Een langzame zandfilter heeft behalve de fysische werking, een biologische werking. Als het water door de zandfilter stroomt, wordt een biologisch actieve slijmlaag afgezet. Aan de zandkorrels en de slijmlaag worden organische stoffen geadsorbeerd die via oxidatie afgebroken worden. De antimicrobiële werking bestaat erin dat bacteriën en andere micro-organismen worden geadsorbeerd. Ze zijn een voedingsbron voor nuttige micro-organismen die voorkomen in de bovenste lagen van het filtermedium. Dit nuttige biologische leven produceert antagonistische stoffen zoals antibiotica die dodelijk zijn voor de pathogenen. Sporen van plantpathogenen bijvoorbeeld worden geadsorbeerd aan de zandkorrels en dan onder invloed van micro-organismen afgebroken.

Voordelen

  • eenvoudige techniek, de installatie kan zelf gebouwd worden;
  • lage kostprijs;
  • water wordt gezuiverd van organisch materiaal, troebelheid en zwevende deeltjes;
  • veel ziekteverwekkers worden verwijderd (schimmels);
  • nuttige microflora overleven.

Nadelen

  • volumineus, maar anderzijds dient het ook voor de wateropslag;
  • de werking is temperatuursafhankelijk;
  • niet alle ziekteverwekkers worden tegengehouden (bijvoorbeeld nematoden bij snijrozen).

Verhitting

Verhitting is in Nederland een veel toegepaste ontsmettingstechniek. In België wordt de techniek veel minder gebruikt dan uv-ontsmetting en langzame zandfiltratie.

Werking

Verhitting vernietigt de structuur van de eiwitten in de ziektekiemen, waardoor ze worden gedood. De temperatuur en de tijd dat deze temperatuur wordt aangehouden zijn bepalend voor het afdoden van de micro-organismen. Courant wordt een temperatuur van 95°C gedurende 30 seconden gehanteerd. Dat is voldoende om alle pathogenen te doden. Bij lagere temperaturen moet de tijdsduur worden verlengd. Als er geen virusbesmetting te verwachten is, is er voldoende afdoding door het aanhouden van een temperatuur van 65°C gedurende 2 minuten.

Er zijn twee technieken op de markt om drainwater door hitte te ontsmetten: door een warmtewisselaar of via vlamontsmetting. Vlamontsmetting wordt in de tuinbouw minder courant gebruikt. Het gebruik van de warmtewisselaar wordt ook indirecte ontsmetting genoemd.

Voordelen

  • zeer efficiënt tegen alle pathogenen;
  • temperatuur en verblijftijd zijn eenvoudig te controleren.

Nadelen

  • dure techniek, economisch verantwoord vanaf 1 ha serre;
  • hoog energieverbruik;
  • aanzuren van het water vóór ontsmetting tot een pH van maximum 5 is nodig;
  • voorfiltratie (50-70 ?m) is aangewezen
  • het ontsmette water is na het proces 5°C warmer dan bij aanvang;

Welke ontsmettingssystemen worden per teelt gebruikt?

De glastuinbouw kent drie belangrijke teeltgroepen: de sierteelt, de groenteteelt en de aardbeienteelt.

Efficiëntiecontrole van ontsmetting tegen pathogenen

Het is belangrijk de werking van de ontsmettingsinstallatie regelmatig te laten controleren door het water voor en na ontsmetting te laten onderzoeken op de aanwezigheid van belangrijke plantpathogene micro-organismen. Op die manier wordt de efficiëntie waarmee micro-organismen door de ontsmetter worden afgedood gecontroleerd en kunnen problemen met de ontsmettingsinstallatie worden opgespoord.

Meer informatie over de verschillende ontsmettingssystemen vindt u in de brochure Recirculatie van water in de glastuinbouw (2006).

Meer informatie over het nemen van waterstalen vindt u op de website van het Diagnosecentrum voor Planten van het Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek.

Delen: